Farida
28 ετών
Αφγανιστάν
Όταν συζητήσαμε το έργο του Ντο Χο Σου1, σκέφτηκα ότι ο καλλιτέχνης έχει να θυμάται όμορφες στιγμές από το παρελθόν και τα παιδικά του χρόνια. Αντίθετα, εμείς οι πρόσφυγες έχουμε περάσει πολύ δύσκολα και δεν είναι εύκολο να ξεχνάμε τα τόσα μας προβλήματα.
Στη ζωή όμως πρέπει να σταθείς στα πόδια σου και να προχωρήσεις, σε όποιο μέρος κι αν βρεθείς. Αν ήταν καλά τα πράγματα στη χώρα μας και δεν είχαμε πόλεμο, θα μέναμε εκεί. Τώρα έχουμε σκορπίσει σε όλα τα μέρη του κόσμου, όπως οι κορδέλες στο έργο Heart in Heart της Γιάελ Καναρέκ, που κρέμονται από ένα σημείο ψηλά και, όπως πάνε προς τα κάτω, απλώνονται στον χώρο.
Κάθε έργο τέχνης που βλέπαμε, μου θύμιζε το ταξίδι που κάναμε. Οι μπόγοι της Κιμζούτζα2 μού θύμισαν το πώς μαζέψαμε τα πράγματά μας για να έρθουμε από το Αφγανιστάν μέχρι εδώ. Σε τέτοια πανιά φυλάμε τα ρούχα μας και στο σπίτι μας. Και το Κοράνι, που είναι κάτι ιερό, το τυλίγουμε σε ένα τέτοιο πανί και το φυλάμε ψηλά σε ένα ράφι. Στο ταξίδι το είχα βάλει στο στήθος μου, για να με προστατέψει και να φτάσουμε ασφαλείς. Σαράντα με σαράντα πέντε ημέρες ταξιδεύαμε. Μια μέρα, μάλιστα, χρειάστηκε να περπατήσουμε δεκατρείς ώρες συνεχώς. Έχουμε κρατήσει στα κινητά μας και κάποιες φωτογραφίες από τη διαδρομή.
Φτάσαμε στην Ελλάδα πριν περίπου τρία χρόνια· εγώ, ο άντρας μου και τα πέντε μου παιδιά. Έχω δύο κορίτσια και τρία αγόρια. Το μεγαλύτερο παιδί μου, η Khalida, είναι δεκατριών χρονών και το μικρότερο πέντε. Ξέρετε, στο Αφγανιστάν συνηθίζουμε να κάνουμε πολλά παιδιά. Στα δεκαπέντε μου παντρεύτηκα, έκανα τρία παιδιά, αλλά ο πρώτος μου σύζυγος σκοτώθηκε και ξαναπαντρεύτηκα. Με τον δεύτερο σύζυγο έχω άλλα δύο παιδιά.
Μείναμε για δύο χρόνια στον καταυλισμό του Λαυρίου και, πριν περίπου ένα χρόνο, ήρθαμε στη Θεσσαλονίκη. Εδώ είμαστε πολύ ευχαριστημένοι, γιατί μας έχουν δώσει ένα σπίτι για να μείνουμε. Παρόλο που τα χρήματα δεν φτάνουν, μπορούμε να ζούμε καλά και να μαγειρεύω εγώ η ίδια για την οικογένειά μου. Σκέφτομαι ότι τα παιδιά μου θα μεγαλώσουν με ειρήνη, θα μπορέσουν να σπουδάσουν και να φτιάξουν το μέλλον τους. Η σκέψη αυτή με ηρεμεί.
Βλέποντας το έργο της Μόνα Χατούμ3, που το έφτιαξε με παλιά, σκουριασμένα αντικείμενα, σκέφτηκα ότι κι εγώ μπορώ να φτιάξω τη ζωή μου. Στο Αφγανιστάν οι γυναίκες δεν μπορούν να πάνε σχολείο, δεν μπορούν να κάνουν τίποτα. Όμως τώρα που είμαι εδώ, έχω την ευκαιρία να πάω σχολείο, να μάθω ελληνικά. Η ζωή έτσι είναι, πρέπει να δουλεύεις και να προσπαθείς πάντα για το καλύτερο.
Το έργο του Μπιλ Βιόλα4 μού θύμισε το πώς ταξιδέψαμε πάνω στη βάρκα από την Τουρκία. Κανένας πρόσφυγας δεν θα ξεχάσει ποτέ το ταξίδι στη θάλασσα. Όταν πρωτομπήκα στη βάρκα, είχα χάσει τη φωνή μου από τον φόβο. Και τα παιδιά μου φοβόντουσαν και δεν μπορούσα να τα βοηθήσω. Αλλά και οι μεγάλοι έκλαιγαν και φώναζαν: ο ένας ότι έχασε το παιδί του, ο άλλος ότι πονούσε το πόδι του… Η μικρή μου κόρη έκλαιγε από τη στιγμή που μπήκαμε στη βάρκα μέχρι τη στιγμή που κατεβήκαμε.
Μόλις πλησιάσαμε στην Ελλάδα ήρθε το λιμενικό και μας έσωσε. Ο διακινητής σκεφτόταν να μας ρίξει στη θάλασσα, για να πάρει τη βάρκα και να φύγει. Αλλά το λιμενικό τη σταμάτησε και τον συνέλαβαν. Εγώ, μαζί με δύο παιδιά, δεν είχα προλάβει να κατέβω και η θάλασσα μας τράβηξε μέσα μαζί με τη βάρκα. Αν δεν ήταν οι λιμενικοί να με τραβήξουν με ένα σκοινί, θα με είχε πάρει η θάλασσα μαζί με τα παιδιά και θα είχαμε πνιγεί. Φοβήθηκα πάρα πολύ. Όταν βγήκαμε στη στεριά δεν έβλεπα την Khalida, ούτε εκείνη με έβλεπε. Κάποιος την είχε πήρε αγκαλιά να τη σώσει και εκείνη φώναζε: «Η μαμά μου… Πού είναι η μαμά μου;» Μετά ήρθε το ασθενοφόρο και με πήρε. Μου έβαλαν οξυγόνο, δεν μπορούσα να αναπνεύσω από το σοκ.
Ούτε τα παιδιά μου θα ξεχάσουν ποτέ αυτό που περάσαμε. Τα τρία μεγαλύτερα συζητάνε συχνά μεταξύ τους όσα έγιναν μέσα στη βάρκα. Μάλιστα, όταν ήμασταν στο Λαύριο, κάθε φορά που πλησιάζαμε τη θάλασσα φοβόντουσαν. Εδώ στη Θεσσαλονίκη έχουν προτείνει στην Khalida να πάει κολυμβητήριο, αλλά δεν θέλει. Βλέπει το νερό και φοβάται. Κι εμείς της λέμε να πάει, να μάθει κολύμπι, κι έτσι θα φύγει ο φόβος.
Το έργο με τον Παρθενώνα5 μού φάνηκε πολύ καλή ιδέα για να μιλήσει ο καλλιτέχνης για τα χρόνια της κρίσης στην Ελλάδα. Και στη χώρα μας ο πόλεμος έχει αφήσει παρόμοια σημάδια. Στην Καμπούλ, όπου γεννήθηκα, υπάρχει ένα παλάτι που ’χει καταστραφεί από τους βομβαρδισμούς και το έχουν αφήσει έτσι εγκαταλειμμένο εδώ και χρόνια. Φοβάσαι να περάσεις από δίπλα του. Περνούσα συχνά από εκεί καθώς πήγαινα στο σπίτι μίας θείας μου.
Ήμουν μικρή όταν φύγαμε από την Καμπούλ για να πάμε στο Χεράτ. Όπως κάθε κοπέλα εκεί, δεν πήγα καθόλου σχολείο. Υπήρχε ο κίνδυνος να μας πιάσουν στον δρόμο, να μας βιάσουν και να μας κάνουν πολύ άσχημα πράγματα. Για τα αγόρια η ζωή ήταν εντελώς διαφορετική. Ο μεγαλύτερος αδελφός μου είχε προχωρήσει στις σπουδές του. Αλλά τον σκότωσαν. Δεν ήμασταν καθόλου ασφαλείς εκεί. Ακόμα και συγγενείς μας ήταν σε εχθρικές ομάδες και είχαμε μεγάλο πρόβλημα. Γι’ αυτό πήγαμε στο Ιράν, όπου μείναμε δύο χρόνια. Μετά η θεία μου ζήτησε να παντρευτώ με τον γιο της και παντρευτήκαμε στην Καμπούλ.
Ακόμα και ύστερα από τα δύο χρόνια που λείπαμε, μας ξαναβρήκαν και μας κυνηγούσαν. Η υπόλοιπη οικογένεια πήγε στο Τατζικιστάν για να σωθεί. Εμάς δυστυχώς μας βρήκαν και σκότωσαν τον άντρα μου. Τώρα καταλαβαίνετε γιατί έκανα όλο αυτό το ταξίδι με πέντε παιδιά. Αν είχαμε μείνει εκεί, θα σκότωναν και τον σύζυγο που έχω τώρα, που είναι αδελφός του πρώτου μου συζύγου. Στο Αφγανιστάν υπάρχει αυτό το έθιμο όταν μια γυναίκα χάνει τον άντρα της.
Εδώ είμαστε ασφαλείς. Είμαι χαρούμενη με τον σύζυγό μου, που φροντίζει και τα πέντε παιδιά και δεν τα ξεχωρίζει. Και εμένα με προσέχει. Επειδή ξέρει τον πόνο που έχω περάσει, θέλει να είμαι χαρούμενη. Οι περισσότεροι άντρες στο Αφγανιστάν δεν είναι έτσι. Οι γυναίκες πρέπει να παίρνουν πρώτα άδεια για να βγουν έξω και να φοράνε πάντα τη μαντήλα. Διαφορετικά, τις κοιτάνε περίεργα και μπορεί να τις πιάσουν οι ταλιμπάν και τότε… τελείωσε. Νομίζω έχετε δει τι συμβαίνει.
Στην Ελλάδα, ό,τι κάνει ένας άντρας μπορούν να το κάνουν και οι γυναίκες. Κάθε θρησκεία είναι διαφορετική, αλλά εμείς οι άνθρωποι είμαστε όλοι ίδιοι και μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλο. Η Khalida δεν θέλει να παντρευτεί μικρή όπως εγώ. Θέλει να σπουδάσει, να γίνει δικηγόρος. Πολλές φορές με κάλεσαν στο σχολείο και μου είπαν ότι η κόρη μου είναι πολύ καλή μαθήτρια και μαθαίνει εύκολα.
Νιώθω περήφανη που κατάφερα να φέρω τα παιδιά μου εδώ για να ζήσουν ελεύθερα και να μπορέσουν να φτιάξουν το μέλλον τους.
1 Αναφέρεται στο έργο Σκάλα ΙΙ, 2004.
2 Αναφέρεται στο έργο Μποτάρι, 2005-2017.
3 Αναφέρεται στο έργο Fix it, 2004.
4 Αναφέρεται στο έργο Η σχεδία, 2004.
5 Αναφέρεται στο έργο Αθήνα, Παρθενώνας, 2007-2008.
Khalida
μαθήτρια
Αφγανιστάν
Μου άρεσε που συναντιόμασταν και συζητούσαμε διάφορα έργα σύγχρονης τέχνης. Είδαμε ένα έργο που ήταν φτιαγμένο από ξύλο και έμοιαζε με το χαλί του Αλαντίν που πετάει1 και ένα άλλο που έδειχνε έναν αργαλειό που φτιάχνει χαλιά2, όπως κάνουν στο Αφγανιστάν.
Μου έκανε εντύπωση το Fix it της Μόνα Χατούμ, στο οποίο η καλλιτέχνις έχει χρησιμοποιήσει διάφορα σιδερένια, σκουριασμένα αντικείμενα. Είναι σαν να τους έχει δώσει καινούργια ζωή.
Μια φορά που είχαμε πάει στην Αθήνα για τη συνέντευξη ασύλου, μας πήγαν σε ένα ξενοδοχείο να μείνουμε απ’ όπου βλέπαμε την Ακρόπολη. Δεν έχω ανέβει στην Ακρόπολη, αλλά την έβλεπα από το παράθυρο του ξενοδοχείου. Γι’ αυτό αναγνώρισα τον Παρθενώνα στο έργο του Αλέξανδρου Γεωργίου3. Είναι σαν να τον έχει βάλει σε ένα μέρος που κάτω έχει πέτρες και σκουπίδια.
Στην εικόνα από το έργο του Μπιλ Βιόλα4 είδα πολλούς ανθρώπους, άλλοι να είναι ψηλοί και άλλοι κοντοί. Άλλοι δείχνουν πλούσιοι και άλλοι φτωχοί. Είναι πολύ ωραίο έργο και φαίνεται ότι ο καλλιτέχνης που το έχει φτιάξει το έχει σκεφτεί πολύ καλά.
Περισσότερο απ’ όλα όμως μου άρεσε το έργο του Ντο Χο Σου5, που δείχνει μια σκάλα φτιαγμένη από ύφασμα. Μου άρεσε πολύ το ροζ χρώμα του. Είναι πολύ «κοριτσίστικο». Έχει και πολύ ωραίο συμβολισμό, γιατί η ζωή του ανθρώπου είναι σαν μια σκάλα που πρέπει να την ανεβαίνουμε σιγά σιγά και με προσεκτικά βήματα. Έτσι καταφέραμε κι εμείς με την οικογένειά μου να φτάσουμε έως εδώ ζωντανοί και να είμαστε τώρα ασφαλείς.
Όταν μεγαλώσω θέλω να γίνω δικηγόρος, γιατί μου αρέσει να βοηθάω τους ανθρώπους και να δουλεύω για το καλό τους. Θα προσπαθήσω πάρα πολύ για να γίνω δικηγόρος. Σιγά σιγά και προσεκτικά, θα καταφέρω να ανέβω τη σκάλα της ζωής.
1 Αναφέρεται στο έργο του Κωστή Βελώνη, Σουηδικό ιπτάμενο χαλί, 2001.
2 Αναφέρεται στο έργο της Τζανίν Αντονί, Slumber, 1994.
3 Αναφέρεται στο έργο Αθήνα, Παρθενώνας, 2007-2008.
4 Αναφέρεται στο έργο Η σχεδία, 2004.
5 Αναφέρεται στο έργο Σκάλα ΙΙ, 2004.