Reem

Reem
23 ετών
Συρία

Από την πρώτη μας συνάντηση στο πρόγραμμα¹ ένιωσα πολύ όμορφα. Στα έργα τέχνης που βλέπαμε και συζητούσαμε είδα στοιχεία από τη ζωή μου, αυτή που άφησα πίσω στη Συρία αλλά και τη ζωή που ξεκινάω εδώ, στο Ηράκλειο. Είναι η πρώτη φορά που αισθάνομαι έτσι.

Στο έργο του Βλάση Κανιάρη², όπου δίπλα σε κάθε ανθρώπινη φιγούρα υπάρχουν βαλίτσες, είδα τη διαφυγή. Επίσης, το παιχνίδι, το κουτσό, έχει πολύ μεγάλη σχέση με τη φυγή. Πετάς την πέτρα και ξεκινάς. Το ίδιο ακριβώς έκανα κι εγώ. Ήταν σαν να πέταξα μια πέτρα, για να μπορέσω να φύγω. Ετοίμασα τη βαλίτσα μου και ήρθα από τη Συρία εδώ.

Κάθε φιγούρα στο έργο είναι διαφορετική: άλλη έχει μια μικρή βαλίτσα πλάι της, άλλη μία μεγάλη και άλλη τρεις. Ίσως η βαλίτσα να συμβολίζει τα χρήματα που διαθέτει κανείς, το ταξικό πρόβλημα, τη διαφορετικότητα ή και τα προβλήματά του. Όμως κάθε άνθρωπος που φεύγει από τη χώρα του, στην αρχή είναι σαν να τα έχει χάσει όλα. Νιώθει ότι περικλείεται από ένα χάος, ένα κενό. Δεν μπορεί να είναι ούτε λυπημένος, ούτε χαρούμενος. Ό,τι και να γίνει, νιώθει το ίδιο συναίσθημα, το κενό. Αυτό δείχνουν και οι φιγούρες του Κανιάρη, που δεν έχουν πρόσωπο.

Μια από τις πρώτες δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε όλοι οι πρόσφυγες είναι το πώς θα φτάσουμε στα είδη πρώτης ανάγκης, αφού στην αρχή δεν ξέρουμε πού είναι τα μαγαζιά, πού είναι η λαϊκή αγορά. Δεν μπορούμε να τα βρούμε μόνοι μας και είμαστε φοβισμένοι. Σίγουρα όμως, μέσα από τις δυσκολίες βγαίνει κανείς πιο δυνατός. Αλλά όχι μόνο αυτό. Αλλάζει κιόλας σαν άνθρωπος!

Η Σκάλα του Ντο Χο Σου³ είναι πολύ περίεργο έργο. Θα μπορούσα να πω ότι η σκάλα οδηγεί σε κάτι θετικό, σε αυτό που θέλει κανείς να φτάσει, σε ένα «ψυχικό καλοκαίρι». Είναι όμως παράξενα τα σκαλιά και ο τρόπος που μπορείς να τα ανέβεις, και ίσως να μην καταφέρεις να φτάσεις στο  «καλοκαίρι». Μου αρέσει αυτό το έργο, γιατί δείχνει την προσπάθεια, το μέλλον, τη δυνατότητα του να φτάσει κανείς εκεί που θέλει. Το δικό μου «ψυχικό καλοκαίρι» είναι η οικογένειά μου.

Η οικογένειά μου στην αρχή δεν με ενθάρρυνε να πάρω την απόφαση να φύγω από τη Συρία. Στην πορεία όμως με υποστήριξαν πάρα πολύ. Οι γονείς μου και η υπόλοιπη οικογένεια έμειναν πίσω στην πατρίδα. Εδώ έχω μόνο τον μικρό μου αδελφό, που είναι εννέα ετών. Ήρθε στην Κρήτη λίγο πριν κλείσουν τα σχολεία για το καλοκαίρι και για αυτό θα ξεκινήσει σχολείο την επόμενη χρονιά.

Όταν ήμουν στη Συρία, μου άρεσε να κάθομαι σε ένα μπαλκόνι του σπιτιού μου, γιατί είχε ησυχία. Αυτό μου έφερνε γαλήνη. Εδώ δεν έχω βρει ακόμη ένα τέτοιο μέρος. Θα μου άρεσε πολύ στο βουνό, αλλά δεν έχω πάει ακόμα σε κάποιο βουνό της Κρήτης. Η θάλασσα που είναι κοντά μας δεν μου κάνει κάποια ιδιαίτερη εντύπωση.

Κατά τη γνώμη μου, η Κιμσούτζα έκανε το έργο με τους μπόγους⁴ για να δείξει και σε εμάς στοιχεία από την κουλτούρα της και τις συνήθειες της πατρίδας της. Φτιάχναμε και εμείς στη Συρία τέτοιους μπόγους και βάζαμε μέσα τα ρούχα μας, καθώς δεν είχαμε αποθήκες. Και τα υφάσματα που χρησιμοποιεί η καλλιτέχνις, τα κλινοσκεπάσματα, είναι παρόμοια με αυτά που χρησιμοποιούμε και εμείς. Μάλιστα, συχνά τα φοράμε σαν μαντίλες. Έχουν διάφορα χρώματα, διαφορετικές ποιότητες και διαφορετικά μήκη. Αυτό που φοράω σήμερα, για παράδειγμα, είναι τελείως διαφορετικό από αυτό που φορούσα χθες.

Όταν περπατάω στον δρόμο, νιώθω πολλές φορές να με κοιτάνε περίεργα και καταλαβαίνω ότι είναι λόγω της μαντίλας. Αυτό όμως δεν το θεωρώ ρατσισμό. Δεν με ενοχλεί. Δεν έχει τύχει άλλωστε να ακούσω να λένε κάτι που θα με ενοχλούσε.

Κάθε μπογαλάκι στο έργο της Κιμσούτζα θα μπορούσε να συμβολίζει τον άνθρωπο, που καθένας έχει τα δικά του χαρακτηριστικά: το πράσινο, για παράδειγμα, θα μπορούσε να δείχνει την αγάπη που κρύβει κανείς μέσα του. Εγώ μέσα στον μπόγο θα έβαζα τα μυστικά μου, που είναι για μένα πολύτιμα. Και ο κόμπος θα ήταν σφιχτός, γιατί δεν θα ήθελα κανένας να τα δει. Δεν συμφωνώ με τη γνώμη του Mo-Sabi⁵, ότι δεν θα έπρεπε να έχουμε μυστικά. Ένα ιδιαίτερο μυστικό που μπορεί να έχω, δεν θέλω να το μοιράζομαι με τους άλλους. Θέλω να το κρατώ για μένα. Ακόμα και όταν είμαι πολύ χαρούμενη και πολύ ευτυχισμένη, θέλω να το κρατήσω για μένα.

Η μόνη περίπτωση να λύσω τον κόμπο και να μοιραστώ το μυστικό μου με τους άλλους είναι όταν αλλάζει η σημασία που του δίνω, όταν έχει μειωθεί για μένα η σημαντικότητά του.

Το έργο του Αλέξανδρου Γεωργίου⁶ αρχικά δεν μπορούσα να το καταλάβω. Μου φαινόταν σαν να δείχνει βουνά ή ερείπια. Ερείπια από βομβαρδισμούς. Μετά διέκρινα πως δείχνει κάτι αρχαιολογικό που έχει χρώμα κίτρινο. Το κίτρινο συμβολίζει το φως, κάτι πολύτιμο, αλλά και την ειρήνη. Από τους αρχαίους πολιτισμούς διδαχτήκαμε τα πάντα. Αν δεν υπήρχαν, εμείς δεν θα είχαμε προοδεύσει. Ο πολιτισμός σήμερα δεν θα είχε αυτή την εξέλιξη. Είμαστε η συνέχεια των αρχαίων πολιτισμών.

Η Συρία είχε μια πανάρχαια ιστορία, ενώ τώρα έχουν εξαφανιστεί όλα εξαιτίας του πολέμου. Αυτό μου έφερε στο μυαλό το έργο του Κώστα Τσόκλη¹. Το Καμακωμένο ψάρι είναι η χώρα μου, που έχει καταστραφεί, και γύρω της –όπως τα πορτρέτα γύρω από το ψάρι– είναι οι άλλες χώρες, που δεν κάνουν τίποτα για να σωθεί. Όμως το ψαρί παλεύει να σωθεί· κι όσο παλεύει, υπάρχει ελπίδα.

Με αφορμή το έργο Ιστία της Μπίας Ντάβου⁸ έμαθα την ιστορία για το ταξίδι του Οδυσσέα προς την πατρίδα του και μου άρεσε πολύ. Σκέφτηκα ότι ακόμα και η καθημερινή μας ζωή είναι ένα ταξίδι, αφού βγαίνοντας από το σπίτι μπορούν να μας συμβούν στον δρόμο πράγματα που δεν τα έχουμε προβλέψει, ευχάριστα ή δυσάρεστα. Μου άρεσε επίσης που η γυναίκα του Οδυσσέα, η Πηνελόπη, τον περίμενε τόσα χρόνια.

Το έργο του Κωστή Βελώνη⁹ είναι ένα χαλί φτιαγμένο από ξύλο. Το βρίσκω περίεργο που είναι φτιαγμένο από αυτό το υλικό. Εμείς στη Συρία φτιάχνουμε χαλιά από μαλλί. Κάποια είναι λεπτά, ενώ άλλα είναι τόσο παχιά που βουλιάζει μέσα το πόδι σου τόσο πολύ ώστε δεν μπορείς να το δεις.

Επίσης, το χαλί του Βελώνη μοιάζει με ιπτάμενο. Θυμάμαι τη μητέρα μου, όταν ήμουν μικρή, να μου διηγείται την ιστορία ενός ιπτάμενου χαλιού. Το παραμύθι είναι μάλλον αραβικό και μπορεί να μην το ξέρετε.

Ήταν κάποτε μια γυναίκα που είχε τρεις κόρες – ίσως η μητέρα μου να έλεγε αυτή την ιστορία γιατί και η ίδια είχε τρία κορίτσια. Η μία της κόρη είχε πολλή φαντασία και πάντα αναζητούσε περίεργα και θαυμαστά πράγματα, εξωπραγματικά. Μια μέρα, βγαίνοντας από το σπίτι της να πάει μια βόλτα, είδε ένα χαλί. Αναρωτήθηκε τότε τι να είναι αυτό το χαλί. Το πλησίασε, πάτησε πάνω του και αυτό άρχισε να πετάει. Πετώντας, το χαλί τη μετέφερε σε έναν άλλο κόσμο, σε έναν κόσμο φανταστικό, όπου όλα ήταν πολύ μεγαλύτερα από εκείνη: το τραπέζι, το ποτήρι, το μήλο, όλα ήταν τεράστια! Σε λίγο εμφανίστηκε ένας τεράστιος άνδρας που τη ρώτησε: «Τι γυρεύεις εδώ;» Στην αρχή ήταν πολύ φοβισμένη, αλλά μετά άρχισε να συζητάει μαζί του. Κάποια στιγμή ο άνδρας της είπε ότι μπορεί να κάνει τρεις ευχές και εκείνος να τις πραγματοποιήσει. Το κορίτσι απάντησε ότι έχει μόνο μία: ήθελε να έχει φτερά να πετάξει και, αφού ταξιδέψει και γνωρίσει όλο τον κόσμο, να επιστρέψει σπίτι της. Ο άντρας, πράγματι, πραγματοποίησε την ευχή της. Αφού λοιπόν ταξίδεψε και γνώρισε όλο τον κόσμο, γύρισε σπίτι, στη μητέρα της. Η μητέρα της όμως, έτσι όπως την είδε με τα φτερά, δεν την αναγνώρισε. Είχε αλλάξει. Τότε η κοπέλα ένιωσε άσχημα και άρχισε να κλαίει. Τέλος, αποφάσισε να φύγει πάλι από το σπίτι και να ταξιδεύει για πάντα.

Ίσως τελικά η κοπέλα της ιστορίας να είμαι εγώ.

¹ Αναφέρεται στις συναντήσεις στο Ηράκλειο στο πλαίσιο του προγράμματος  Face Forward …into my home στη διάρκεια των οποίων καταγράφηκε η αφήγησή της.
² Αναφέρεται στο έργο Το κουτσό, 1974.
³ Αναφέρεται στο έργο Σκάλα ΙΙ, 2004.
⁴ Αναφέρεται στο έργο Μποτάρι, 2005-2017.
⁵ Αναφέρεται στον Mo-Sabi, 19 ετών, από το Ιράκ, ο οποίος επίσης συμμετείχε στο πρόγραμμα στην Κρήτη.
⁶ Αναφέρεται στο έργο Αθήνα, Παρθενώνας, 2007-2008.
⁷ Αναφέρεται στα έργα Πορτρέτα, 1986 και Το καμακωμένο ψάρι, 1985.
⁸ Αναφέρεται στο έργο Ιστία, 1981-1982.
⁹ Αναφέρεται στο έργο Σουηδικό ιπτάμενο χαλί, 2001.